Dave van Ooijen, senior projectleider, Platform31
Competentieprofielen en assesmenttools kunnen raadsleden behulpzaam zijn om hun vaardigheden te verbeteren. En dat is nooit weg. Maar de belangrijkste compe-tentie waarover raadsleden moeten beschikken is verbeeldingskracht en het ver-mogen om zich in burgers te kunnen inleven. Verbeeldingskracht is ook van groot belang om te kunnen ‘zien’ dat de samenleving langzaam aan het veranderen is.
We leven tegenwoordig in een rizomatische samenleving. Een samenleving die door de revolutie in de informatietechnologie (internet, iPhone, iPad, Wikipedia) veel horizontaler, sneller en globaler is geworden. Net als internet en Wikipedia wordt de voortgang van de samenleving steeds minder bepaald door hiërarchische structuren en bovenaf vastgestelde doelen. We leven in een netwerksamenleving die uit een wirwar aan steeds wisselende netwerken bestaat.
Consumenten worden producenten. Op het gebied van zorg, energie, voedsel, maar ook het gebied van allerlei andere diensten en producten. De strakke scheidslijnen tussen overheid, markt en burger verdwijnen. Tussenlagen en intermediaire functies worden opgeheven. De samenleving is platter, directer en horizontaler geworden. Er is sprake van een zichtbare verschuiving in waarden en moraliteit. Niet langer zijn shareholders, maar stakeholders belangrijker geworden. In plaats van winstmaxima-lisatie krijgen ook sociale en maatschappelijke doelen prioriteit.
De toename van het aantal energiecoöperaties, zorgcoöperaties, wijk- en dorpson-dernemingen, sociale ondernemingen: tal van publieke voorzieningen komen direct in handen van burgers. Ook productiemiddelen komen in handen van burger, klant en consument. De opkomst van 3D-technologieën en de ‘open structuren’ waarin deze worden ontwikkeld en op de markt gezet, biedt tal van nieuwe mogelijkheden voor economische groei en directe invloed op de vormgeving van de dagelijkse leefomgeving.
Raadsleden dienen vooral te beseffen dat de vervaging van de strakke lijnen tussen overheid, markt en burger, ook en misschien wel vooral op lokaal niveau, leidt tot andere verhoudingen en relaties. Het mandaat dat nu met verkiezingen voor vier jaar wordt gegeven is geen vanzelfsprekendheid meer. De raadszaal is niet meer vanzelfsprekend het centrum van de macht. Bestuurders hebben niet meer die vanzelfsprekende positie die men vroeger had. En ambtenaren zijn niet meer de van-zelfsprekende beleidsvoorbereiders in het gemeentehuis.
De burger van vandaag is vele malen bewuster van zijn positie, zijn kracht en zijn mogelijkheden. Burgers zijn ook veel hoger opgeleid dan vroeger. Men is door de toenemende productiviteitsverbeteringen ook meer gaan verdienen. Burgers zijn ook mondiger geworden. De nieuwe technologieën hebben er toe geleid dat netwerken, platforms en gemeenschappen, en niet de gemeente, belangrijker zijn geworden. Niet de gemeenteraad maar de Wikiraad, de gemeenschapsraad van de toekomst, is het orgaan dat in stad en regio de lijnen zal gaan uitzetten.
De prangende vraagstukken van stad en regio vragen inderdaad om aanpassing. Niet zo zeer wat betreft de formele structuren en procedures (dat is zo Nederland 1.0), maar wel in de manier waarop we formeel en informeel met elkaar om gaan. In de wijze waarop de gemeenschap (en niet de gemeente, als structuur) als een net-werk van netwerken functioneert en gebruik weet te maken van de kennis en compe-tenties die daarbinnen aanwezig zijn: Nederland 3.0! Het wordt tijd, om met Ton Le-maire te spreken, om op weg te gaan naar een post-prometheïsche samenleving.
De Raad van State constateert in het Jaarverslag 2012 dat de plaats van de overheid in de samenleving zal veranderen. Maar anders dan de Raad van State denkt, zal dat volgens mij niet zijn omdat ‘de kosten van publieke voorzieningen door gebruikers gedragen zal moeten worden’ (!), maar omdat de veranderende samenleving de overheid en de markt zal dwingen om anders en goedkoper te gaan werken.
Raadsleden zullen handen en voeten moeten geven aan een activerende verzor-gingsstaat. Aan de ene kant actief burgerschap stimuleren, aan de andere kant ga-ranties bieden voor hen die het nodig hebben. Een competentie die nieuwe raads-leden zeker moeten hebben is lef om weerstand te bieden tegen de druk om techno-cratisch te gaan sturen en controleren op de door decentralisatie verdubbelde bud-getten.
